حلزون شکنِ عدن

نگاه به داستان "حلزون شکنِ عدن"، برای تمرین نقد و نگاه

"شهریارمندنی‎پور"، از قرار معلوم نویسنده‎ایست که به روایت‎های تکه تکه شده، شخصیت‎های غایب اما حاضر در قصه، دادن اطلاعات به صورت قطره چکانی، ارجاع دادن به وقایع تاریخی به ویژه جنگ، گرایش‎ دارد*. او شخصیت‎ها را غالبا در خلال این قضایا(بدون اینکه زیاد وارد خودِ ماجرا شود) معرفی می‎کند و می‎پردازد. داستان "حلزون شکن عدن"، سه شخصیت دارد. یک پیرمرد، یک پیرزن و پسرشان، که البته غایب است. داستان، پیرنگ مختصری دارد و بیشتر از آن که داستانِ موقعیت باشد، داستانِ شخصیت است. به خاطر همین بهتر است این داستان را اساسا شخصیت‎محور(یا داستان شخصیت) بنامیم؛ علی‎رغم اینکه مرتبا به یک واقعه اشاره دارد و از آن حرف می‎زند.

پیرمرد، کسی‎‌ست که جنگ جهانی دوم و حادثه‎ی ساحل نرماندی آن را تجربه کرده. او برای خودش ارزش‎ها و عقایدی دارد که بیش از همه از جنگ نتیجه شده‎اند. همه‎ی تلاشش این بوده که پسرش را با طرز فکر و نگاه خودش به دنیا بزرگ کند. پیرزن هم، مادر بچه، مخالف بسیاری از شیوه‎های تربیتی پیرمرد.  هر کدام از آن‎ها، تلاش می‎کنند درستی فکر خودشان را به دیگری نشان بدهند و به اضافه، ثابت کنند که پسرشان، بیشتر تحت تاثیر حرف او بوده تا آن یکی. اما نویسنده(مندنی پور)، در خلال روایت، کفه را به نفع هیچ کس حرکت نداده. او فقط کنار نشسته و با توصیف و روایتش، تریبون را گاه به گاه به هر کدام از شخصیت‎ها می‎دهد تا حرفشان را بزنند. این رعایت بی‎طرفی و اعتدال، از نقاط قوت این روایت است. صدایی هم که به احتمال زیاد صدای خود نویسنده است، به صورت کمرنگ و غیر مستقیم، از طریق صدای پسر، که شخصیت غایب داستان است شنیده می‎شود. صدای پسر، متصل کننده و شناساگر حرف‎های پیرمرد و همسرش نیز هست. صدایی که حرف‎های آن‎ها را از بی معنی بودن و معلق بودن نجات می‎دهد. از این روست که داستان مندنی‎پور، در لایه‎های زیرین خود، حکایت و داستان یک خانواده و مشکلات روابط آن‎ها در دنیای مدرن را نشان می‎دهد. از همین نظر، می‎شود این داستان را، یک داستان عاشقانه دانست. داستانی در مورد عواطف و روابط آدم‎ها.

دیگر اینکه در مورد این داستان، برای فهم بهتر درون‎مایه، باید به عنوان توجه کرد. در واقع همان‎طور که در جایی از داستان هم اشاره‎ می‎شود، عنوان داستان و قضیه‎ای که در مورد حلزون مطرح می‎شود، بار زیادی از درون‎مایه داستان را حمل می‎کند**. آن هم به صورت حلقه‎های متصل. شاید اگر اشاره‎ی مندنی‎پور در هاله و پرده‎پوشی بیشتری بیان می‎شد بهتر بود، اما به نظرم داستان راضی کننده است.

البته داستان، یک مشکل دارد. آن هم این است که برای منِ خواننده، صدای شخصیت‎ها، صدای یک آمریکایی نیست. انگار ایرانی‎ای باشد که سعی می‎کند لحن و ادبیات حرف زدنش آمریکایی باشد. شاید هم مندنی‎پور در این مورد موفق بوده، اما به نظر من دیالوگ‎‌ها و به خصوص تک گویی‎ها(تک گویی پیرمرد مخصوصا)، بیشتر شبیه به متن‎های ترجمه شده از برخی از کارهای ادبیات داستانی آمریکاست. البته توصیف‎ها و تشبیه‎ها به قاعده هستند، اما گفتگوها و تک‎گویی‎ها، چیزی شبیه به کارهای "سلینجر" و "دکتروف" از آب درآمده.

...............................................................................................................................................

* قبلا در اینجا، معرفی مختصری از مجموعه داستانِ "ماه نیمروز" او داشته‎ام.

** نمی‎خواهم بیشتر درباره‎ی عنوان حرف بزنم؛ چرا که ممکن است جذابیت قصه برای خواننده‎ای که احتمالا به خواندن این داستان ترغیب شده کم شود.

پی‎نوشت(1): متن داستان را می‎توانید از اینجا تهیه کنید.